FOB TESLİM ŞEKLİ (FREE ON BOARD)
FOB teslim şekli, alıcı tarafından belirlenen gemiye malların yüklenerek teslimat işleminin gemi içinde tamamlandığı teslim şeklidir. FOB teslim şeklinde sigorta ise alıcıya veya satıcıya ait değildir. Çünkü bu teslim şeklinde sigorta zorunluluğu yoktur. Ayrıca bu teslim şeklinde alıcının ve satıcının sorumlulukları da İNCOTERMS kurallarına göre belirlenir.
Yazımızda FOB teslim şekline dair tüm bu hususlar ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
FOB TESLİM ŞEKLİ NEDİR?
FOB teslim şekli, satıcının sevkiyat limanında alıcı tarafından belirlenen gemiye malları yükleyerek devretmesini ifade eden teslim şeklidir. Bu kapsamda FOB teslim şeklinde teslimatlar gemi yanında değil, gemi içinde yapılır. Dolayısıyla FOB teslim şekli uygulamada “gemide masrafsız teslim” olarak da bilinir.
FOB teslim şeklinde, malların belirlenen gemiye yüklenmesiyle birlikte hasar ve masraf sorumluluğu alıcıya geçmektedir. Özellikle malların küpeşteyi aşarak gemiye yüklenmesinde oluşabilecek sorunlar artık alıcının sorumluluğundadır. Küpeşteden kastedilen gemilerde borda kaplamaların en üst kısmı, güverteden yukarısı, iskele ve sancaktaki üst yüzeylerdir.
Satıcı taraf, ihracat ile ilgili olarak tüm gerekli belgeleri hazırlamakla ve gümrük işlemlerini yapmakla sorumludur. Malların istiflenme sorumluluğu satıcıya ait değildir. Dolayısıyla FOB teslim şeklinde istifleme ile ilgili olarak ortaya çıkan hasarlardan alıcı sorumlu olur. Ancak yükleme anına kadar oluşan hasarlardan satıcı sorumlu tutulur.
Yine malların nakliyesine ilişkin yapılacak sözleşme, nakliye işlemleri ve masrafları da alıcıya aittir.
DİKKAT: Malların taşınması noktasında taşıma işlemi deniz yolu ile değil konteynır ile sağlanacaksa, FOB teslimat şekli değil FCA teslim şekli kullanılır. Ayrıca FOB teslimat şeklinde satıcı taraf, FAS teslim şekliyle aynı kurallara tabidir. Tek fark limana getirilen malları gemiye yüklemesidir.
Tüm dış ticaret teslim şekillerinin açıklandığı yazımız için tıklayabilirsiniz: “ihracat teslim şekilleri (incoterms teslim şekilleri)”
FOB TESLİM ŞEKLİ ÖZELLİKLERİ
FOB teslim şekli özellikleri şunlardır:
- Malların ambalajlama, işaretleme veya kontrollerini satıcı yapar,
- Malların çıkış gümrüğündeki işlemlerini ve bunlara ilişkin masrafları satıcı yapar,
- Malların gemiye yükleme işlemlerini satıcı yapar,
- Malların iç taşımasını satıcı yapar,
- Malların asıl (ana) taşımasını alıcı yapar,
- Malların varış yerindeki gümrük ve vergi işlemlerini alıcı yapar,
- Malların varış yerinde boşaltılması işlemlerini alıcı yapar,
- Mallar deniz veya iç su olarak tanımlanan nehirlerde taşınabilir.
FOB teslim şeklinde kanunlarla birlikte uygulamada gelişen bazı haller vardır. Bu haller dikkate alınarak işlem yapılmasında fayda vardır:
- Uygulamada FOB teslimat fiyatı denildiğinde, navlun bedeli ve sigorta bedeli hari. Olarak ihracatçı gümrüğünde teslim fiyatı anlaşılır. Dolayısıyla, proforma faturalar da FOB teslim şekli olarak düzenlenir. Eğer ki taraflar arasında imzalanan sözleşmede varsa, ithalatçı taraf için navlun bedeli ve sigorta bedeli ayrıca fatura üzerine yazılır.
- Uygulamada eğer devletlerin ihracata ilişkin olarak yardımları, fuarları, vergi teşvikleri veya vergi cezaları varsa, bunalra ilişkin tespitlerde FOB teslim fiyatı esas alındığı görülür.
- Uygulamada depo, terminal vb. Gibi alanlara yapılacak sevkiyatlara ilişkin belgelere FOB teslimat şekli yazıldığı görülmektedir. Oysa ki FOB teslimat şekli sadece liman yüklemelerinde gemilere yükleme şeklinde yapılır. Dolayısıyla bu uygulamalarda FOB teslimat şekli değil FCA teslim şekli yazılması gerekir.
DİKKAT: Söz konusu teslimat türünün, navlun sözleşmesinin veya ithalat ya da ihracat sözleşmelerinin hazırlanması için hukuki destek almakta fayda vardır. Aksi halde ticari ilişkide öngörülemeyen sorunlar çıkarak teslimat gecikebilir veya hasar görebilir. Ayrıca ileride doğabilecek uyuşmazlıklarda yine bu sözleşmeler esas alınarak yargılama yapılır. Bu anlamda alanında uzman bir deniz ticareti avukatına danışılması faydalı olacaktır.
FOB TESLİM ŞEKLİNDE SATICININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ
FOB teslim şeklinde satıcının yükümlülükleri şunlardır:
- Sözleşme konusu malların ve gerekli belgelerin hazırlanması (belgeler fiziki ya da dijital olarak hazırlanabilir),
- Sözleşme konusu malların hazırlanması, kontrol edilmesi, ölçülmesi, tartılması, işaretlenmesi ve bunlara ilişkin masrafların ödenmesi,
- Malların gemiye taşınmasına kadarki tüm masrafların karşılanması,
- Sözleşmede belirlenen limanda, gemiye malların hasarsız olarak bırakılması,
- Malların gemiye taşınmasına kadarki tüm hasarın üstlenilmesi,
- Eğer alıcı bir taşıma sözleşmesi yapacaksa, bu sözleşme için gerekli bilgi ve belgelerin alıcıya verilmesi,
- Eğer alıcı bir sigorta sözleşmesi yapacaksa, bu sözleşme için gerekli bilgi ve belgelerin alıcıya verilmesi,
- Teslim belgesinin alıcıya verilmesi ve teslim belgesine ilişkin masrafların üstlenilmesi,
- İhracat yapılması için gerekli olan izinlerin alınması ve ihracat yapılacak ülkenin kanunlarına uygun olarak tüm işlemlerin yapılarak masrafların ödenmesi,
- Alıcının malları gemiden teslim alması için, alıcıya bildirimde bulunulması.
- Eğer malların gemiye yüklenmesi sırasında bir sorunla karşılaşılırsa, bunun derhal alıcıya bildirilmesi.
FOB TESLİM ŞEKLİNDE ALICININ YÜKÜMLÜLÜKLERİ
FOB teslim şeklinde alıcının yükümlülükleri şunlardır:
- Sözleşmede kararlaştırılan mal bedelinin satıcıya ödenmesi,
- Mallar gemiye yüklendiğinde, malların teslim alınması,
- Mallar gemiye yüklendikten itibaren artık oluşacak hasarların üstlenilmesi,
- Taşıyıcı ile taşıma sözleşmesinin hazırlanması,
- Eğer satıcı bir sigorta sözleşmesi yapacaksa, bu sözleşme için gerekli bilgi ve belgelerin satıcıya verilmesi,
- Satıcının vereceği teslim belgesinin alınması,
- Satıcının talebi halinde ihracata ilişkin bilgi ve belgelerin satıcıya sunulması,
- İthalata ilişkin izinlerin alınması ve ithalat yapıalcak ülke kanunlarına uygun olarak tüm işlemlerin masraflarıyla birlikte tamamlanması,
- Mallar gemiye bırakıldıktan sonraki tüm masrafların üstlenilmesi,
- Eğer sözleşmede aksi bir hüküm yoksa, boşaltma transit geçise ilişkin tüm masrafları karşılamak,
- Satıcın malları teslim edebilmesi için teslimat yapılacak liman ve gemiyi önceden satıcıya bildirmek,
DİKKAT: Eğer alıcı gemi adını ve liman bilgilerini, teslimattan uygun bir zaman önce satıcıya bildirmezse, bu bildirimin geç gelmesi veya hiç gelmemesi nedeniyle oluşacak tüm hasarlar alıcının sorumluluğundadır.
FOB NASIL HESAPLANIR
FOB teslim şeklinde fiyat hesaplaması, malın maliyeti, paketleme, yükleme masrafları, iç yükleme, sigorta, gemiye yükleme masrafları, gümrük masrafları ve kar payı gibi kriterler üzerinden yapılır.
FOB teslimat şekli fiyat hesaplamasında yukarıda belirtilen masraflar toplanarak tahmini bir bedel öngörülebilir. Ancak tüm bu hususların net hesabının yapılabilmesi için sözleşme şartları incelenmelidir.
FOB TESLİM ŞEKLİNDE SİGORTA
FOB teslim şeklinde sigorta alıcıya veya satıcıya ait değildir. Çünkü bu teslim şeklinde sigorta zorunluluğu yoktur. Bir başka deyişle FOB teslim şeklinde sigorta, alıcı ve satıcının anlaşmasıyla belirlenebilir ve taraflardan biri sigorta yapmayı üstlenebilir.
FOB TESLİM ŞEKLİ SÖZLEŞMESİ VE AVUKATIN ÖNEMİ
Ticari ilişkilerde teslim şekli belirlenmesiyle, tek başına alıcı ve satıcı arasında sözleşme kurulmuş olmaz. Çünkü teslim şekilleri temel olarak teslimata ilişkin malların taşınması, teslimi gibi aşamalarda, tarafların sorumluluklarının ve yapılan işlemlerin maliyetlerini kimin üstleneceğini ifade etmektedir. Geri kalan konular hakkında teslim şeklinin dışında belirlemeler yapılması gerekir.
Bu bağlamda ticari ilişkiye uygun bir ihracat veya ithalat sözleşmesinin düzenlenmesi ve bu sözleşmeye uygun bir teslim şeklinin belirlenmesi gerekir. Aksi halde ticari ilişkinin sürdürülmesinde anlaşmazlıklar ortaya çıkabileceği gibi uyuşmazlık halinde durum mahkemelere taşınarak ticari zararlar ortaya çıkabilir.
Tüm bu hususlardan anlaşılacağı üzere ticari faaliyetlerin düzenlenmesi, sözleşmelerin hazırlanması ve gerekli diğer usuli işlemlerin eksiksiz yapılabilmesi için alanında uzman bir ticaret hukuku avukatına danışılması önerilir.
SONUÇ
FOB teslimat şekli, ticari sözleşmede teslimatın nasıl, ne şekilde ve masrafları kime ait olacak şekilde yapılacağına dair düzenlemedir. Bu düzenlemede tarafların hak ve yükümlülükleri, ticari anlaşmanın sınırları gibi çeşitli unsurlar belirlenir. Söz konusu hususların belirlenmesi açısından alanında uzman bir ticaret hukuku avukatına danışılması önerilir.