İHRACAT TESLİM ŞEKİLLERİ (DIŞ TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ)

İhracat teslim şekilleri uluslararası ticarette taraflar arasında, malların taşınması, teslimi ve masrafların bölüşümü gibi hususların düzenlendiği terimlerdir. Bu teslim şekilleri sayesinde uluslararası ticarette alıcı ve satıcılar sorumluluklarını kolayca belirlerler. İhracat teslim şekilleri uygulamada Incoterms teslim şekilleri, uluslararası ticarette teslim şekilleri ve dış ticarette teslim şekilleri olarak da bilinir.

Yazımızda tüm ihracat teslim şekilleri sırasıyla açıklanmıştır.

İhracat Teslim Şekilleri Nedir?

İhracat teslim şekilleri, Milletlerarası Ticaret Odası’nın belirlediği uluslararası Incoterms kuralları ile malların taşınması, teslimi ve tarafların sorumluluklarının düzenlendiği  ticari terimlerdir.

İhracat teslim şekilleri veya diğer ismiyle dış ticarette teslim şekilleri ile belirli terimler ortaya konulmuştur. Bu terimler sayesinde tarafların sorumlulukları ve yükümlülükleri açık şekilde ortaya konulmuştur. Bu şekilde hem ticari faaliyetler kolaylaşmış hem de olası uyuşmazlıkların önüne geçmek istenmiştir.

DİKKAT: İhracat teslim şekilleri yani Incoterms teslim şekilleri, ödenecek ücret, ücretin hangi para birimi ile yapılacağı veya hangi ürünlerde kullanılacağı gibi hususlarda bilgi içermemektedir. İhracat teslim şekilleri sadece malların taşınması, teslimi ve bu noktada tarafların sorumluluklarının neler olduğunu düzenler. Dolayısıyla sadece ihracat teslim şekilleri ile sözleşme kurulmuş olmaz.

İhracat Teslim Şekilleri Nelerdir?

İhracat teslim şekilleri şunlardır:

  • DAP Teslim Şekli (Delivered at Place/Belirlenen Yerde Teslim),

  • FOB Teslim Şekli (Free On Board/Gemide Masrafsız Teslim),

  • CFR Teslim Şekli (Cost and Freight/Navlun ve Masraflar Ödenmiş Teslim),

  • EXW Teslim Şekli (Ex Works/İşyerinde veya Ticari İşletmede Teslim),

  • CIF Teslim Şekli (Cost, Insurance, Freight/Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun Dahil Teslim),

  • CPT Teslim Şekli (Carriage Paid To/Taşıma Bedeli Ödenmiş Olarak Teslim),

  • DDP Teslim Şekli (Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim),

  • FCA Teslim Şekli (Free Carrier/Belirlenen Yerde Ana Taşıyıcıya Teslim),

  • CIP Teslim Şekli (Carriage and Insured Paid To/Taşıma ve Sigorta Bedeli Ödenmiş Teslim),

  • FAS Teslim Şekli (Free Alongside Ship/Gemi Doğrultusunda Masrafsız Teslim),

  • DPU Teslim Şekli (Boşaltma Yerinde veya Belirlenen Noktada Teslim).

DAP Teslim Şekli (Belirlenen Yerde Teslim)

DAP teslim şekli, satıcının malları varış noktasında boşaltmadan alıcının tasarrufuna bırakarak devrettiği teslim şeklidir. Dolayısıyla DAP teslim şeklinde satıcının malları belirlenen yere ulaştırması yeterlidir ve malları boşaltma yükümlülüğü yoktur. 

DAP teslim şeklinde sigorta ise alıcıya veya satıcıya ait değildir. Sigortanın kime ait olacağı sözleşmeyle kararlaştırılır. Çünkü bu teslim şeklinde sigorta zorunluluğu yoktur. Dolayısıyla DAP teslim şekli uygulamada “belirlenen yerde teslim” olarak da bilinir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “dap teslim şekli (delivered at place)”

FOB Teslim Şekli (Gemide Masrafsız Teslim)

FOB teslim şekli, satıcının sevkiyat limanında alıcı tarafından belirlenen gemiye malları yükleyerek devretmesini ifade eden teslim şeklidir. FOB teslim şeklinde teslimatlar gemi yanında değil, gemi içinde yapılır. Dolayısıyla FOB teslim şekli uygulamada “gemide masrafsız teslim” olarak da bilinir.

FOB teslim şeklinde, malların belirlenen gemiye yüklenmesiyle birlikte hasar ve masraf sorumluluğu alıcıya geçmektedir. Özellikle malların küpeşteyi aşarak gemiye yüklenmesinde oluşabilecek sorunlar artık alıcının sorumluluğundadır. Küpeşteden kastedilen gemilerde borda kaplamaların en üst kısmı, güverteden yukarısı, iskele ve sancaktaki üst yüzeylerdir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “fob teslim şekli (free on board)”

CFR Teslim Şekli (Navlun ve Masraflar Ödenmiş Teslim)

CFR teslim şekli, satıcının navlun bedeli ödenmiş olarak malları varış limanında alıcıya devrettiği teslim şeklidir. Ayrıca malların sevki için yapılacak taşıma sözleşmesini de satıcı yapar. Bu kapsamda CFR teslim şeklinde taşıma masrafları satıcıya, hasar ve riskler ise alıcıya aittir. Dolayısıyla CFR teslim şekli uygulamada “navlun ve masraflar ödenmiş teslim” olarak da bilinir.

CFR teslim şeklinde, malların sözleşmede belirtilen varış noktasına sevk edilebilmesi için yapılacak taşıma sözleşmesini satıcı yapar. Bununla birlikte yine taşıma için navlun bedelinin ödenmesi de satıcının sorumluluğundadır.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “cfr teslim şekli (cost and freight)”

EXW Teslim Şekli (İşyerinde veya Ticari İşletmede Teslim)

EXW teslim şekli, satıcının malları kendi mahallinde ya da işyeri, fabrika, depo gibi ismen belirlenmiş başka bir yerde alıcıya devrettiği teslim şeklidir. Malların teslimi ile mala ilişkin hasar ve risk sorumluluğu da alıcıya geçmiş olur. Dolayısıyla EXW teslim şekli uygulamada “işyerinde teslim veya ticari işletmede teslim” olarak da bilinir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “exw teslim şekli (ew works)”

CIF Teslim Şekli (Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun Dahil Teslim)

CIF teslim şekli, satıcının sigorta bedeli, navlun bedeli ve diğer taşıma ücretlerini ödeyerek malları alıcıya devrettiği teslim şeklidir. Mallar taşıma için gemiye yüklendiğinde ise mallara ilişkin navlun ve sigorta primi dışında kalan hasar ve risk sorumluluğu alıcıya geçmiş olur. Dolayısıyla CIF teslim şekli uygulamada “mal bedeli, sigorta ve navlun dahil teslim” olarak da bilinir.

CİF teslim şeklinde malların sevkiyat organizasyonu satıcı tarafından yapılır. Ayrıca satıcı, kapsamı diğer sigortalara göre daha dar olan “Clause C Deniz Nakliyat Sigortası” yaptırır ve bedelini öder. 

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “cif teslim şekli (cost,insurance, freight)”

CPT Teslim Şekli (Taşıma Bedeli Ödenmiş Olarak Teslim)

CPT teslim şekli, satıcının kendi seçtiği bir taşıyıcı ile taşıma ücreti ve tüm sevkiyat bedellerini ödeme karşılığı anlaşarak malları alıcıya ulaştırdığı teslim şeklidir. Yani bu teslim şeklinde malların taşınması için ödenecek navlun bedelini satıcı üstlenir. Dolayısıyla CİF teslim şekli uygulamada “taşıma bedeli ödenmiş olarak teslim” olarak da bilinir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “cpt teslim şekli (carriage paid to)”

DDP Teslim Şekli (Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim)

DDP teslim şekli, satıcının tüm gümrük vergileri dahil masrafları ödeyerek malları taşıma aracından boşaltılmamış halde teslim noktasında alıcıya devrettiği teslim şeklidir. DDP teslim şeklinde mallar alıcıya teslim edilene kadarki tüm risk, hasar masrafı ve ithalat gümrük masrafları satıcının sorumluluğundadır. Dolayısıyla DDP teslim şekli uygulamada “gümrük vergisi ödenmiş olarak teslim” olarak da bilinir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “ddp teslim şekli (delivered duty paid)”

FCA Teslim Şekli (Belirlenen Yerde Ana Taşıyıcıya Teslim)

FCA teslim şekli, satıcının malların gümrük işlemlerini tamamladıktan sonra malları kendi işyerine, belirlenen teslim noktasına veya alıcının belirlemiş olduğu taşıyıcıya tevdi ederek teslimat yaptığı teslim şeklidir. Dolayısıyla FCA teslim şekli uygulamada “belirlenen yerde ana taşıyıcıya teslim” olarak da bilinir.

FCA teslim şeklinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, satıcının, alıcıdan veya taşıyıcıdan konşimento almasının zorunlu olmasıdır. Satıcının alacağı konşimento, on-board konşimentodur. On-board konşimento, genellikle ithalatçıların ve bankaların kabul ettiğ ve malın yüklendiğine dair ibare bulunan konşimento türüdür.

DİKKAT: FCA teslim şeklinde on-board konşimento zorunluluğunun bulunması esasen akreditifli ödemeler için getirilmiştir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “fca teslim şekli (free carrier)”

CIP Teslim Şekli (Taşıma ve Sigorta Bedeli Ödenmiş Teslim)

CIP teslim şekli, satıcının navlun bedeli ve A klozlarında yer alan bir sigorta yaptırarak sigorta bedelini ödediği, alıcının ise mal bedelini ödediği teslim şeklidir. Dolayısıyla CIP teslim şekli uygulamada “taşıma ve sigorta ödenmiş teslim” olarak da bilinir.

CIP teslim şeklinde satıcının yaptıracağı sigorta, Enstitü Kargo Kurallarının A klozlarında veya benzer klozlarda yer alan geniş kapsamlı bir sigorta olmalıdır. A klozlu yani kapsamı geniş sigortada sigorta teminat limiti tüm riskler olarak düzenlenmiştir. Ancak alıcı ve satıcının satış sözleşmesinde aralarında anlaşarak özel bir hüküm koymasıyla kapsamı daha dar bir sigorta yaptırması mümkündür. 

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “cip teslim şekli (carriage and insurance paid to)”

FAS Teslim Şekli (Gemi Doğrultusunda Masrafsız Teslim)

FAS teslim şekli, satıcının malları belirlenen yükleme limanında ve alıcının belirlediği gemi yanına yani mavna veya rıhtıma bırakmasıyla teslimatı tamamladığı teslim şeklidir. Bu şekilde satıcı malları limana ulaştırır, ihracata ilişkin gümrükleme işlemlerini tamamlar ve malları limana bırakır. Dolayısıyla FAS teslim şekli uygulamada “gemi doğrultusunda masrafsız teslim” olarak da bilinir.

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “fas teslim şekli (free alongside ship)”

DPU Teslim Şekli (Boşaltma Yerinde veya Belirlenen Noktada Teslim)

DPU teslim şekli, satıcının malları sözleşmede belirlenen teslimat noktasında taşıma aracından boşaltarak alıcıya bıraktığı teslim şeklidir. Dolayısıyla DPU teslim şekli uygulamada “boşaltma yerinde teslim veya belirlenen noktada teslim” olarak da bilinir.

DİKKAT: 2010 İncoterms kurallarında DAT (Terminalde Teslim) şekli bulunmaktaydı. Ancak 2020 İncoterms kuralları ile artık DAT teslim şekli yerine DPU teslimat şekli getirilmiştir. 

Daha fazla bilgi için tıklayabilirsiniz: “dpu teslim şekli (delivered at place unloaded)”

Tüm İhracat Teslim Şekilleri İçin Kullanılan Teslim Şekilleri

Tüm ihracat teslim şekilleri için kullanılan taşıma şekilleri; deniz, kara, hava ve demiryolu üzerinden taşıma sağlanabilecek teslimat türleridir. Bu ihracat teslim şekilleri şunlardır:

  • EXW teslim şekli,

  • FCA teslim şekli,

  • CPT teslim şekli,

  • CIP teslim şekli,

  • DAP teslim şekli,

  • DPU teslim şekli,

  • DDP teslim şekli.

Taraflar kendi ticari ilişkileri ve politikaları gereğince yukarıda yer alan dış ticarette teslim şekillerinden herhangi birini seçmekte özgürdür. 

Sadece Deniz Ve İç Sularda Kullanılan İhracat Teslim Şekilleri

Sadece deniz ve iç sularda kullanılan teslim şekilleri; deniz ve iç su olarak tanımlanan nehir üzerinden taşıma sağlanabilecek teslimat türleridir. Bu ihracat teslim şekilleri şunlardır:

  • FAS teslim şekli.

  • FOB teslim şekli,

  • CFR teslim şekli,

  • CIF teslim şekli.

Taraflar kendi ticari ilişkileri ve politikaları gereğince yukarıda yer alan dış ticarette teslim şekillerinden herhangi birini seçmekte özgürdür. 

İhracat Teslim Şekilleri (Dış Ticarette Teslim Şekilleri) Neleri Düzenler?

İhracat teslim şekillerinde şu hususlar düzenlenir:

  • Malların teslimi, 

  • Hasar ve risk sorumluluğu, 

  • Masrafların kime ait olacağı, 

  • Belgelere ilişkin sorumluluklar.

Malların Teslimi

Dış ticarette teslim şekilleri arasında seçim yapılırken en önemli konulardan biri malların teslimi ve teslim anıdır. Çünkü malları satıcının teslim ettiği an çoğunlukla mallara ilişkin hasar ve risk sorumluluğunun alıcıya geçtiği andır. 

Özellikle satım sözleşmelerinde ihracat teslim şekillerinin kullanılması tek başına teslim yerini ifade etmezler. Bir başka deyişle teslim şekli ile belirli bir yer ve liman belirlenmez. Bu belirlemeyi alıcı ve satıcı yaparlar. Teslim şekli teslimatın nasıl gerçekleşeceğini ifade etmektedir.

Örneğin, sözleşmede “DAP, Milano” şeklinde bir ibaresi bulunuyorsa, bu durumda DAP ihracat teslim şekli ile Milano'ya yapılacak teslimat anlaşılır.

Hasar ve Risk Sorumluluğu

Dış ticarette teslim şekilleri belirlenirken hasar ve risk sorumluluğunu kimin hangi aşamada üstleneceği hususu da mutlaka göz önüne alınmalıdır. Çünkü uluslararası ticarette olası uyuşmazlıkların yoğunluğu, mallarda meydana gelen hasar, kayıp veya ziyai’den kimin sorumlu olduğunun tespiti noktasında birleşir. Seçileecek olan teslim şekli ise bu noktada hasar ve risk sorumluluğunun kimin üzerinde olduğuna göre değişeceğinden, doğru bir teslim şeklinin seçilmesi önemlidir.

Her bir ihracat teslim şeklinde, hasar ve risk sorumluluğunun hangi anda hangi tarafta olacağına dair hükümler bulunur. Taraflar sözleşme yapmadan önce bu ihtimalleri düşünerek somut durumların uygun bir teslim şekli belirleyebilirler.

Masraf Paylaşımı

Dış ticarette teslim şekillerine göre masraf paylaşımı da değişkenlik gösterir. Bu noktada ihracat işlemleri için vergi ödemesi, sigorta ödemeleri ve navlun bedeli başta olmak üzere masraflara kimin katlanacağı önceden bu terimler sayesinde belirlenir.

Yine taraflar sözleşme yapmadan önce tüm ihtimalleri değerlendirerek uygun olan teslim şeklini seçebilirler.

Belgelerin Düzenlenmesi

Dış ticaret teslim şekillerinde, belgelerin düzenlenmesi ve belgelerin düzenlenmesi için karşı tarafa yardım etme yükümlülüğü bulunur. Örneğin satıcı bir taşıyıcı ile taşıma sözleşmesi yapacaksa, alıcıdan bazı belgeleri talep edebilir. Yine aynı şekilde mallara bir sigorta yapılacaksa, sigorta yaptıracak taraf diğer taraftan bazı bilgi ve belgeleri talep edebilir. 

Bu noktada önemli hususlardan bir diğeri ise özellikle konşimentoların düzenlenmesinin gerekli olduğu teslim şekilleri ve teslim belgesinin alıcı tarafından satıcıya verilmesidir.

İhracat Teslim Şekillerinde (Dış Ticaret Teslim Şekillerinde) Neler Düzenlenmez?

İhracat teslim şekilleri, malların teslimi, hasar ve risk sorumluluğu, masrafların kime ait olacağı, belgelere ilişkin sorumluluklar düzenlenir. Ancak teslim şeklinin belirlenmesi sözleşmeyi tek başına kurmaz. Dolayısıyla sözleşmenin kurulması için teslim şeklinin seçilmesi sonrası teslim şekli kapsamı dışında kalan hususların da taraflarca belirlenmesi gerekir. 

İhracat teslim şekilleri kapsamı dışındaki hususlar şunlardır:

  • Ödeme ve ödeme şekli,

  • Mülkiyetin geçişi,

  • Taşıma sözleşmesi,

  • Sigorta sözleşmesi,

  • Varyantlar (değişkenler)

  • Uyuşmazlık çıktığında nasıl ve nerede çözümleneceği,

  • Diğer hususlar.

Ödeme ve Ödeme Şekli

Dış ticarette teslim şekilleri dışında belirlenmesi gereken ilk husus ödeme ve ödemenin ne şekilde yapılacağıdır. Taraflar sözleşmede ödeme ve ödeme şekline dair hukuka uygun olmak kaydıyla diledikleri yöntemi seçebilirler.

Uluslararası ticarette kullanılan temel ödeme yöntemleri şunlardır:

  • Peşin ödeme,

  • Mal karşılığı ödeme,

  • Vesaik karşılığı ödeme,

  • Kabul kredili ödeme,

  • Akreditifli ödeme.

Yukarıda yer alan ödeme yöntemleri arasında akreditifli ödeme en sık görülen ödeme yöntemlerinden biridir. 

Akreditifli ödeme, satıcının mallara ilişkin şart ve detayları içeren belgeleri ibraz etmesi halinde, alıcı taraf bankasının mal bedelini ödemeyi taahhüt ettiği ödeme yöntemidir. İhracat teslim şeklinde akreditifli ödeme, belirlenen sürede ve şartlarda mallar alıcıya ulaştığında ödemenin yapılmasını sağlar. Bu şekilde alıcı malların teslimi olmadan ödeme yapılmamasını, satıcı ise malları teslim ettiğinde ödeme almasını garanti altına almış olur.

Mülkiyetin Geçişi

Hemen her devletin kanunlarında mülkiyetin hangi anda satıcı veya alıcıya geçtiğine dair farklı düzenlemeler bulunmaktadır. Dolayısıyla mülkiyet geçiş anı dış ticarette teslim şekilleri ile belirlenmez.

Taşıma Sözleşmesi

Malların sözleşmede kararlaştırılan noktaya taşınması için alıcı veya satıcının bir taşıyıcı ile taşıma sözleşmesi yapması gerekir. Taşıyıcı ile taşıma sözleşmesini kimin yapacağı ve taşıma masraflarını kimin ödeyeceği ise tarafların seçtiği dış ticarette teslim şekillerine göre belirlenir. Ancak, önemle belirtmek gerekir ki taşıma sözleşmesinin düzenlenmesi, içeriği ve ücreti gibi hususlar teslim şeklinde belirlenmez.

Sigorta Sözleşmesi

Bazı dış ticarette teslim şekillerinde sigorta yapılması zorunlu iken bazılarında ise ihtiyaridir. Bu açıdan sigorta sözleşmesinin yapılması ve iç hükümleri tarafların iradesine bağlı ve doğrudan ihracat teslim şekilleri ile bağlı bir konu değildir. Bu sözleşmenin teslim şeklinden ayrı olarak yapılması gerekir. 

Varyantlar (Değişkenler)

Satım sözleşmesi düzenlenirken, ihracat teslim şekillerine ekleme yapmak mümkündür. Örneğin bir teslimat şekline farklı bir harf eklemesi yapılabilir ve bu harfin ne anlama geldiği sözleşmede açıkça belirtilebilir. 

Bu şekilde taraflar diledikleri teslim şeklini kararlaştırabilir ve kendilerine uygun hale getirebilirler.

Uyuşmazlıkların Çözümü

Uluslararası ticarette taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklar mahkeme yoluyla çözülür. Ancak mahkemelerde davaların uzun sürmesi, ticari işlerde zaman kaybının aynı zamanda para kaybına yol açması, mahkemelerde ticari ilişkiler için uzmanların bulunması gerekliliği gibi sebeplerle, dava yolu pek tercih edilmez.

Dava yolu yerine taraflar sözleşmeye ekleyecekleri hüküm ya da hükümlerle alternatif uyuşmazlık çözüm yolları kararlaştırabilirler. Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları şunlardır:

  • Müzakere,

  • Arabuluculuk,

  • Uzlaştırma,

  • Bilirkişi,

  • Sözleşmeye üçüncü güvenilir kişi müdahalesi,

  • Ön hakemlik,

  • Tahkim.

Yukarıda yer alan mahkemeye alternatif uyuşmazlık çözüm yollarından en çok kullanılanı tahkim yoludur. Tahkim yolunun sıklıkla kullanılmasının nedeni, tarafların alanında uzman hakemleri kendileri seçmesi, yargılamanın mahkemelere göre çok daha hızlı sonuçlanması ve tarafların sözleşmeye uygulanacak hukuku belirleyebilmesidir.

İhracat Teslim Şekillerinde Avukatın Önemi

Yukarıda bahsedildiği üzere ihracat teslim şekilleri tek başına satış sözleşmesini kurmazlar. Bu teslim şekilleri yalnızca tarafların teslimatı ne şekilde gerçekleştireceği ve masrafları kimin üstleneceğine dair kolayca anlaşmasını sağlar.

Dolayısıyla yapılacak olan sözleşmelerde; teslim şeklinin şirkete ya da kişiye özel olarak belirlenmesi, teslim şekli dışında kalan uyuşmazlık çözümü, ücretin nasıl ödeneceği, hasar ve risklerden kimin sorumlu olacağı, sigorta sözleşmesi ve taşıma sözleşmesinin yapılması gibi hususların hukuka uygun olarak düzenlenmesi gerekir.

Bu anlamda sürecin başından itibaren alanında uzman bir uluslararası ticaret hukuku avukatına danışılması faydalı olacaktır.

Sonuç

İhracat teslim şekilleri, uluslararası ticareti kolaylaştırmak ve bu ticari faaliyetlerde teslimatın nasıl ve ne şekilde yapılacağını düzenlemek amacıyla ortaya konulmuştur. Bu teslim şekilleri özellikle satım sözleşmeleri kurulurken şirketlere büyük fayda sağlar. Ancak bu kurallar tek başına sözleşmeyi kurmazlar. Mutlaka teslim şekilleri dışında kalan hususların da hüküm altına alınması gerekir.